OV-NL roept de politici en het kabinet op om samen met vervoersbedrijven de sociale veiligheid in het openbaar vervoer te verbeteren door ID-controles te vereenvoudigen. Uit onderzoek door de privacy experts van Lex Digitalis in opdracht van OV-NL en partners naar het bevorderen van de effectiviteit van handhaving in het openbaar vervoer volgen praktische aanbevelingen.
Probleem: OV-boa’s hebben onvoldoende toegang tot de juiste informatie om zelfstandig de identiteit van overtreders vast te stellen.
OV-boa’s en toezichthouders lopen bij de uitvoering van hun werk vaak tegen problemen aan bij het vaststellen van de identiteit van overlastgevers. In de praktijk blijkt dat zij onvoldoende bevoegdheden hebben om zelfstandig en snel de identiteit van overtreders vast te stellen. Vaak moet daar de politie bij assisteren. Daarnaast bestaan er veel onduidelijkheden over de rechtmatigheid van gegevensuitwisseling tussen vervoerders en partners zoals de politie, gemeenten en het Openbaar Ministerie.
Gevolgen: Ineffectieve handhaving, escalatie met geweld en grote druk op de politie.
Deze beperkingen belemmeren een efficiënte uitvoering van de handhaving in het OV. Dit kan leiden tot escalatie doordat lang gewacht moet worden op ondersteuning van de politie. Dit zorgt ervoor dat handhavers lang bezig zijn met de afhandeling van een enkele overtreding en leidt tot frustratie en soms zelfs agressie bij de overtreder.
De problemen met het vaststellen van de identiteit van overlastgevers en bijbehorende incidenten hebben impact op personeel en reizigers, wat het veiligheidsgevoel in het OV niet ten goede komt. Helaas staat deze al onder druk, zo zijn er in 2023 bij NS 1.042 ernstige agressie-incidenten geregistreerd tegen personeel en uit de laatste personeelsmonitor blijkt dat de veiligheidsbeleving van OV-personeel sectorbreed flink is gedaald.
Het inschakelen van de politie door handhavers om de identiteit van overtreders vast te stellen leidt daarnaast tot een aanzienlijke belasting van de politie. Zo deed NS in 2023 in totaal 15.431 assistentieverzoeken (2022: 13.342 en 2021: 11.930), rond de 40% van de assistentieverzoeken betreft hulp bij het vaststellen van de identiteit.
Oplossing: Succesvolle voorbeelden uit de praktijk.
Verbetering is mogelijk: in de regio Rotterdam heeft samenwerking tussen politie en RET-boa’s, waarbij de politie op afstand (mondeling en digitaal) ondersteuning biedt bij het vaststellen van de identiteit, geresulteerd in meer veiligheid en een jaarlijkse besparing van circa 14.000 politie-uren en circa 8.500 boa-uren. In ongeveer 9 van de 10 gevallen lukte het door de boa om de identiteit van een overtreder zonder id-bewijs vast te stellen. Helaas zijn er verschillende opvattingen over of deze samenwerking valt onder de juridische reikwijdte van de ‘politietaak’ waardoor deze methode elders nog niet is ingevoerd.
Oplossing: Aanbevelingen voor efficiënter, makkelijker en veiliger handhaven in het OV.
Om duidelijkheid te scheppen over de juridische mogelijkheden om OV-boa’s en toezichthouders hun werk efficiënter, makkelijker, en veiliger te laten doen heeft OV-NL, samen met haar partners, onderzoek laten uitvoeren door de privacy experts van Lex Digitalis.
Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste aanbevelingen uit het onderzoek van Lex Digitalis. Hieruit blijkt dat als er slimmer wordt samengewerkt en de bevoegdheden van betrokken partijen beter worden ingericht handhavers sneller kunnen handelen, overlastgevers sneller worden aangepakt en er zuiniger wordt omgegaan met de politiecapaciteit.
Aanbevelingen:
- Samenwerking tussen OV-boa’s en politie
Er moeten duidelijke richtlijnen worden opgesteld over de samenwerking tussen OV-boa’s en politie. Dit omvat het definiëren van de reikwijdte van de politietaak en concrete protocollen voor gegevensuitwisseling.
- Uitbreiden bevoegdheden OV-boa’s
De wettelijke bevoegdheden van OV-boa’s dienen te worden uitgebreid. Zij zouden toegang moeten krijgen tot databanken zoals de Strafrechtsketendatabank (SKDB), het Rijbewijzenregister en de Vreemdelingenadministratie om zelfstandig identiteit vast te stellen.
- Aanpassing Wetboek van Strafvordering
Het Wetboek van Strafvordering zou moeten worden aangepast zodat OV-boa’s alternatieven hebben voor het vaststellen van identiteit, zoals het ter plekke raadplegen van databases. Dit voorkomt dat verdachten voor lichte vergrijpen naar het politiebureau moeten worden gebracht.
- Bevoegdheden toezichthouders
Toezichthouders moeten meer autonomie krijgen in het vaststellen van de identiteit van reizigers zonder geldig vervoersbewijs. Dit kan bijvoorbeeld door toegang te geven tot de Basisregistratie Personen (BRP), zodat onzekerheid over de identiteit en het opgegeven adres wordt verminderd.
- Verduidelijking reis- en verblijfsverboden
Verduidelijk de wetgeving rondom reis- en verblijfsverboden. Dit betreft onder andere de rol van OV-boa’s en de daarmee juiste toepassing van de Algemene verordening gegevensbescherming en Wet politiegegevens. De uitwisseling van deze gegevens met politie en tussen boa’s onderling wordt daardoor ruimer.
OV-NL roept beleidsmakers en politici op deze aanbevelingen mee te nemen in uw afwegingen rondom het verbeteren van de veiligheid in het openbaar vervoer en efficiëntere inzet van de boa- en politiecapaciteit.